मिर्गी रोग के हो? कस्ता हुन्छन् लक्षण?

डा. अस्मिता नेपाल

जनरल फिजिसियन

मिर्गी वा छारे रोग दीर्घ रोग हो। यो रोगमा बिरामीमा एक्कासि विद्युतीय तरंग पैदा हुन्छ। बिरामी बेहोस हुने, काम्ने, मुखबाट फिँज आउने, दाँत किट्ने, जिउ कडा हुने जस्ता लक्षण देखापर्छन्।

त्यस्तै बिरामीलाई केही बेरसम्म होस आउँदैन।

मिर्गीका अरू फरक खाले लक्षण पनि हुन सक्छन्। मिर्गी हुन बेहोस हुनैपर्छ भन्ने छैन। दिमागमा विद्युतीय तरंग पैदा भएर जस्तासुकै लक्षण देखिए पनि त्यसलाई मिर्गी भनिन्छ।

मिर्गीमा 'सिजर' हुन्छ। सिजरको ठ्याक्कै नेपाली शब्द छैन। बिरामीलाई ज्वरो आउनु, काम्नु, बेहोस भएर ढल्नुलाई सिजर भनिन्छ। सिजरको लक्षण पटक पटक देखिनुलाई नै मिर्गी भनिन्छ।

एक पटक सिजर देखिँदैमा मिर्गी भएको मानिँदैन। कहिलेकाहीँ शरीरमा ग्लुकोज (सुगर), नुनको मात्रा कम भएर, अरू रोगका कारण आइसियुमा भएका बेला पनि सिजर हुन सक्छ।

सिजरका कारण बेहोस भएपछि कति बेला होस आउँछ भन्ने स्थिर समय हुँदैन। सामान्यतया दुई मिनेटभन्दा कम समय बेहोस हुन्छ। जिउ कडा भइसकेपछि, अलिकति होस आइसकेपछि पनि पूरा होस आउन १० देखि १५ मिनेट लाग्न सक्छ। अलिकति अलमलजस्तो भइरहन सक्छ।

तर दुई मिनेटभन्दा बढी समय जिउ कम्पन भइरह्यो, जिउ कडा भइरह्यो र होसमै आउन भने अस्पताल लैजानुपर्छ।

बच्चाहरूमा भने यसको लक्षण फरक हुन सक्छ। एकोहोरो टोलाइरहने, बोलाउँदा वास्ता नगर्ने, एउटै कुरा पटक पटक दोहोर्‍याएर गर्ने, जिब्रो चलाउने, मुख चलाउने, आँखा झिमझिम मात्र गरिरहने, हातहरू दोहोर्‍याएर चलाइरहने, पढाइमा मन नलाग्ने हुन्छ। पढ्दैन, बोलाएको सुन्दैन, एकोहोरो मात्र हेर्छ भनेर विद्यालयबाट गुनासो आएको छ भने त्यो मिर्गीको लक्षण हुन सक्छ।

यो रोग थाहा पाउन दिमागमा विद्युतीय तरंगको परीक्षण गर्नुपर्छ।

मिर्गी कुनै विशेष उमेर समूहलाई मात्र हुने होइन। जन्मिँदैको बच्चादेखि वृद्धसम्मलाई हुन सक्छ। कहिलेकाहीँ बच्चा जन्मिँदा अक्सिजन नपुगेका कारण पनि यस्तो हुन सक्छ।

यसको उपचार भनेको सुगर, प्रेसरमा जस्तै औषधिका माध्यमबाट लामो समय नियन्त्रण गरेर राख्ने हो। लामो समय कुनै लक्षण देखिएन भने औषधि कम गर्न सकिन्छ कि भनेर हेरिन्छ। कतिपय अवस्थामा शल्यक्रिया पनि हुन्छ। कतिपयलाई जीवनभर औषधि खानुपर्ने हुन सक्छ।

औषधि खाएर रोग नियन्त्रण भएका बिरामीले सामान्य जीवन यापन गर्न सक्छन्। औषधि खाइरहेको छ, नियन्त्रणमा छैन भने ‍गाडी चलाउने, हवाइजहाज उडाउने, पौडी खेल्ने जस्ता गतिविधि गर्नु हुँदैन।

नियमित औषधिसँगै ७–८ घन्टा मस्त सुत्नुपर्छ। लागुऔषध, धूमपान, मद्यपान गर्नु हुँदैन।

(जनरल फिजिसियन डा. अस्मिता नेपाल दरबारमार्गमा रहेको मेधर्मा क्लिनिकमा कार्यरत छिन्। उनी त्रिवि शिक्षण अस्पतालमा डिएम न्युरोलोजीकी रेजिडेन्ट डाक्टर हुन्।)