अमेरिकाले चिनियाँ वस्तुमा उच्च भन्सार लगाउँदा पनि चीन नझुकेपछि राष्ट्रपति डोनाल्ड ट्रम्पले भन्सार दर घटाएका छन्। चीनले प्रतिकार गरेर अमेरिकालाई झुकाएसँगै अब भारतले पनि प्रतिकार गर्ने नीति अँगालेको देखिन्छ।
ट्रम्पले उच्च भन्सार दरको प्रतिकार नगरी वार्ता गर्न गएका मित्र राष्ट्रलाई भन्दा प्रतिकार गरेको प्रतिस्पर्धी चीनलाई फाइदा हुने निर्णय गरेका छन्। त्यसैले अहिले भारतसँगै जापानले पनि पछुतो मान्ने स्थिति आएको छ।
ट्रम्पले 'स्वतन्त्रता दिवस' भन्दै अप्रिल २ मा सबै व्यापारिक साझेदारलाई १० प्रतिशत र मुख्य प्रतिस्पर्धी देशहरूलाई उच्च 'रेसिप्रोकल' (पारस्परिक) भन्सार लगाउने घोषणा गरेका थिए। सो घोषणापछि सबै देशलाई उनले जबाफी कदम चाले अझ उच्च भन्सार लगाउने र नचाले पुरस्कृत गर्ने धम्की दिएका थिए। उनको डरले चीन बाहेक कसैले पनि जबाफी कदम चालेनन्।
अमेरिकासँग व्यापार फाइदा भएका सबै देशलाई विभिन्न उच्च दरको भन्सार लगाई गलाएर अमेरिकालाई फाइदा हुने सर्तमा व्यापार सम्झौता गर्ने मनसायले उनले पारस्परिक भन्सार महसुल लगाएका थिए। जबाफी कदम नचाल्नेलाई पुरस्कृत गर्ने भने पनि व्यापार सम्झौता नगरूञ्जेल भन्सार घटाउने उनको मनसाय थिएन।
तर यही कारण अमेरिकी अर्थतन्त्र नै धराशायी हुने खतरा भएपछि उनले एक सातामै ७० वटाभन्दा बढी देशलाई लगाएको उच्च पारस्परिक दर फिर्ता लिए र सबैलाई १० प्रतिशत लगाए।
चीनले भने उनको धम्की बेवास्ता गर्दै जबाफी भन्सार दर लगायो। ट्रम्पले रिसाएर दर अझ बढाउने र चीनले फेरि जबाफ दिने क्रम चल्दै जाँदा ट्रम्पले दोस्रो कार्यकाल सुरू भएपछि चीनलाई लगाएको भन्सार दर अकासिएर १४५ प्रतिशत पुग्यो। चीनले अमेरिकी वस्तुमा लगाएको भन्सार दर पनि १२५ प्रतिशत पुग्यो।
यसरी चीनले जबाफी कदम चाले पनि ६ साता नपुग्दै ट्रम्प झुके।
स्विट्जरल्यान्डको जेनेभामा शनिबार र आइतबार चलेको अमेरिका–चीन व्यापार वार्तापछि सोमबार दुवै देशले एक अर्कालाई लगाएको भन्सार दर ९० दिनका लागि ११५ प्रतिशत विन्दुले घटाउने घोषणा गरे।
यसपछि ट्रम्पको दोस्रो कार्यकालमा चीनमाथि लगाएको भन्सार दर ३० प्रतिशतमा झरेको छ। फेन्टनिल लागुपदार्थ बनाउन चाहिने कच्चा रसायन बेचेको भन्दै १० प्रतिशतका दरले दुई पटक लगाएको र सबै देशलाई लगाएको पारस्परिक दर १० प्रतिशत गरी ३० प्रतिशत मात्रै कायम हुनेछ।
बर्सेनि दसौं हजार अमेरिकीको ज्यान लिने फेन्टनिल बनाउन चाहिने कच्चा रसायन चीनले लागुपदार्थको पैठारी गर्ने गिरोहलाई बेचेको आरोप लगाएर ट्रम्पले दुई पटक १० प्रतिशतका दरले भन्सार थपेका थिए। फेन्टनिल बनाउन चाहिने कच्चा रसायनको निर्यात रोक्न चीनले केही कदम चाल्ने प्रतिबद्धता जनाए त्यो २० प्रतिशत भन्सार पनि ट्रम्पले हटाउने देखिन्छ।
यसरी ट्रम्पको प्रतिकार गरे पनि चीनलाई फाइदा भएको छ। त्यो देखेर उनको प्रतिकार नगरी उनलाई खुसी पार्न खोज्ने भारत, जापान लगायत मित्र राष्ट्रहरूलाई भने पछुतो हुन थालेको छ।
भारतीय उत्पादनमा भन्सार नलगाउन भनेर भारत सरकार ट्रम्पको दोस्रो कार्यकाल सुरू भएदेखि नै उनलाई खुसी पार्न लागेको थियो।
ट्रम्पलाई खुसी पार्न भारतीय प्रधानमन्त्री नरेन्द्र मोदीले अमेरिकामा रहेको सयौं अवैध भारतीय आप्रवासीलाई फिर्ता लिए। बेलायती पत्रिका द गार्डियनका अनुसार मोदीले १८ हजारसम्म अवैध भारतीय आप्रवासी फिर्ता लिने प्रतिबद्धता जनाएका थिए।
ट्रम्पलाई मात्रै नभएर भारत उनी निकट धनाढ्य इलन मस्कलाई पनि खुसी पार्न लागेको थियो। फेब्रुअरीमा ट्रम्पलाई भेट्न अमेरिका गएका बेलामा मोदीले मस्कलाई पनि भेटे। ट्रम्पले भारतीय उत्पादनमा भन्सार नलगाउलान् भन्ने आशमा मोदीले आफ्नो सरकारको नीति नै फेरेर टेस्लालाई भारतमा गाडी बेच्न सजिलो बनाउने कदम चाले। मस्ककै सञ्चार कम्पनी स्टारलिंकलाई पनि भारतमा इन्टरनेट सेवा विस्तार गर्न दिए।
ट्रम्पलाई खुसी पार्न हार्ले डेभिडसन मोटरसाइकलमा भन्सार दर घटाउने लगायत अनेक प्रस्ताव तयार पार्नतिर पनि भारत लाग्यो।
भारतको छिमेकी चीनले भने ट्रम्पको प्रतिकार गर्यो। अन्ततः चीन नझुकेपछि ट्रम्प आफै झुके। अमेरिकाले पहल गरेपछि भएको व्यापार वार्तामा ट्रम्पले लगाएको उच्च भन्सार दर घटाउन अमेरिका तयार भयो।
यसरी चीनले अडिग रहेर ट्रम्पलाई झुकाएको देखेपछि चीनलाई आफ्नो मुख्य प्रतिस्पर्धी ठान्ने भारतले पनि उनको प्रतिकार गर्ने नीति अँगालेको देखिन्छ।
भारत अमेरिका विरूद्ध विश्व व्यापार संगठन (डब्लूटिओ) गएको छ। अमेरिकाले भारतको स्टिल र आलमिनियममा लगाएको २५ प्रतिशतको भन्सारको बदलामा भारतले अमेरिकी वस्तुमा भन्सार लगाउने भनेर डब्लुटिओलाई जानकारी गराएको ब्लुमबर्गले लेखेको छ।
अमेरिकाले लगाएको भन्सारले भारतको सात अर्ब ६० करोड डलरको स्टिल र आलमिनियम निर्यातमा प्रभाव पारेको भन्दै त्यति नै मूल्यको अमेरिकी उत्पादनमा भन्सार लगाउने भनेर भारतले डब्लुटिओमा विवाद समाधान प्रक्रिया सुरू गरेको छ।
त्यस्तै ट्रम्पको डटेर सामना गरेको चीनलाई फाइदा भएको देखेर जापानलाई पनि पछुतो भएको छ।
ट्रम्पले पारस्परिक भन्सार लगाएपछि जापान पनि वार्ता गर्न अमेरिका पुगेको थियो। ट्रम्पलाई खुसी पार्न अझ बढी अमेरिकी वस्तु खरिद गर्ने र अमेरिकामा १० खर्ब डलरले लगानी बढाउने प्रतिबद्धता जनाइरहेको थियो।
अमेरिकासँग सबभन्दा राम्रो सम्बन्ध भएको एसियाली मुलुक जापानले जति लचकता देखाए पनि ट्रम्प कठोर नै रहे। चीनबाहेक अरू सबै देशलाई लगाएको पारस्परिक भन्सार घटाएर १० प्रतिशतमा झार्दा पनि जापानी अटोनिर्माता कम्पनीलाई लगाएको उच्च भन्सार दर कायमै राखे।
मंगलबार जापानका दुई प्रमुख अटोमोबाइल कम्पनीले अमेरिकी भन्सारका कारण आफ्नो नाफा अर्बौं डलरले घट्ने पूर्वानुमान भएको बताएका छन्।
होन्डाले चालु आर्थिक वर्षमा (अप्रिलमा सुरू) आफ्नो सञ्चालन नाफा लगभग ६० प्रतिशतले घट्ने बताएको द न्युयोर्क टाइम्सले लेखेको छ। भन्सारका कारण आम्दानी चार अर्ब ४० करोड डलरले घट्ने प्रक्षेपण उसले गरेको छ।
निसानले भने चालु आर्थिक वर्षका लागि आफ्नो नाफा पूर्वानुमान नै स्थगित गरेको छ। पहिलो त्रैमासमा सञ्चालन नै घाटामा जाने सम्भावना रहेको उसले बताएको छ। निसानले गत नोभेम्बरमा नौ हजार रोजगारी कटौती गर्ने भनेको थियो। त्यसबाहेक अब ११ हजार जना कामदार निकाल्नुपर्ने पनि बताएको छ।
जापानको सबभन्दा ठूलो अटो निर्माता टोयोटाले गत साता अमेरिकी भन्सारका कारण अप्रिल र मेमा मात्रै एक अर्ब डलरभन्दा बढी नोक्सान हुन सक्ने बताएको थियो।
यसरी चीनले ट्रम्पलाई झुकाएर फाइदा लिए पनि कुनै समय साम्राज्य विस्तारको क्रममा चीन कब्जा गरेको जापानले भने उनलाई खुसी पार्न खोज्दा नोक्सानी बेहोरिरहेको छ।
दोस्रो विश्व युद्धमा अमेरिकासँग पराजित भएपछि आफ्नो सुरक्षा जिम्मेवारी नै अमेरिकालाई सुम्पेको जापानलाई भारतको जस्तो प्रतिकार सुरू गरिहाल्न भने अप्ठ्यारो छ। आफ्नो सबभन्दा ठूलो शत्रु चीन र उत्तर कोरियाबाट जोगिन जापानले अमेरिकामाथि भर पर्नुपर्छ। त्यसैले उसले अहिले नै प्रतिकार गर्ने सम्भावना पनि देखिँदैन।
तर चिनियाँ राष्ट्रपति सी चिनफिङले कुनै हालतमा ट्रम्पसामु नझुक्ने नीति अपनाएकाले चीनलाई फाइदा भएको भारत र जापानमात्रै नभएर सारा संसारले देखेको छ।
अहिले झुके अमेरिकाले पेलेर विकास र प्रगति नै रोक्छ भनेर चीनले नझुकीकन अमेरिकासँग व्यापार युद्ध लडेको थियो। धेरैले ट्रम्पको हेपाहा प्रवृत्तिलाई स्कुलको 'दादा बच्चा' सँग तुलना गर्छन्। त्यस्ता दादाले कमजोर बच्चाहरूलाई छानेर हेप्छन्। आफू जत्तिकै वा अझ बलियासँग निहुँ खोज्दैनन्। हेपिएकाले सही रहे हेपिरहन्छन् तर प्रतिकार गरे डराएर पछि हट्छन्। यसरी ट्रम्पसामु नझुकेर प्रतिकार गर्ने सीको नीति सफल भयो।
यसपछि अरू देशले पनि ट्रम्पसँग कस्तो नीति अपनाउनुपर्ने रहेछ भनेर थाहा पाएका छन्। साना देशलाई अहिले न अमेरिकाको सामना गर्न सम्भव छैन। तैपनि चीनको नीतिबाट सिकेर भारतले जस्तै ठूला देशले भने ट्रम्पको प्रतिकार गर्न सक्ने छन्।
***
(प्रेम ढकाल सेतोपाटी अंग्रेजी संस्करणका सम्पादक हुन्। उनका अन्य लेखहरू पढ्न यहाँ क्लिक गर्नुहोस्।)
