ज्ञानेन्द्र शाहलाई गद्दिमा फर्काउने ध्येयले सुरू गरिएको आन्दोलनले तोडफोड, लुटपाट, आगजनी र हिंसाको बाटो समातेपछि राजावादीहरू बिलखबन्दमा छन्। 'जनविद्रोह' सुरू गरेकै दिन दुई जनाको अनाहकमा ज्यान गयो।
उक्त घटनापछि आन्दोलनका फिल्ड कमान्डर दुर्गा प्रसाईं फरार छन्। राष्ट्रिय प्रजातन्त्र पार्टी (राप्रपा) का वरिष्ठ उपाध्यक्ष रवीन्द्र मिश्र, महामन्त्री धवल शमशेर राणा लगायत ४१ जना प्रहरी हिरासतमा छन्। त्यस्तै संयुक्त जनआन्दोलन केन्द्रीय निर्देशन समितिका संयोजक तोकिएका नवराज सुवेदी घरभित्रै सुरक्षा निगरानीमा छन्।
आन्दोलनका फिल्ड कमान्डर मैदानबाटै फरार भएपछि राजावादीको आन्दोलन मुर्झाउँछ कि उठ्छ, उठेपछि उही ध्वंशको बाटो रोज्छ कि सौम्य दिशा अँगाल्छ — यसमा मानिसहरूको चासो छ।
यसबीच सुवेदीले आइतबार जगमान गुरूङलाई आन्दोलनको संयोजन गर्ने कार्यभार दिएका छन्। जगमान अहिले छिरलिएको आन्दोलन कसरी एकत्रित गर्ने र सडकमा दबाब बढाउने भनेर रणनीति बनाउन जुटेका छन्। सेतोपाटीसँगको कुराकानीमा उनले सोमबार निर्देशन समितिको बैठक बस्ने र आगामी दिनको आन्दोलनको रूपरेखा तयार पार्ने जानकारी दिए।
राजावादीहरूको आन्दोलनको नेतृत्व सम्हालेका जगमान को हुन्?
जगमान प्रायः सत्ताको वरपर नै भेटिन्छन्। २०६१ जेठ २१ गते नेपाली कांग्रेसका सभापति शेरबहादुर देउवा तेस्रो पटक प्रधानमन्त्री बनेका बेला उनी तत्कालीन नेपाल राजकीय प्रज्ञा प्रतिष्ठानको प्राज्ञ सभा सदस्य बनेका थिए। तर पछिल्लो समय उनी पूर्वराजा ज्ञानेन्द्र शाह निकट देखिन्छन्।
गत फागुन २५ मा ज्ञानेन्द्रले गण्डकीको मन्दिर–देवालयतिर परिक्रमा गरिरहँदा जगमान पछिपछि देखिएका थिए। त्यहाँ उनले कुण्डलीभित्रको ग्रहदिशा, केन्द्र, त्रिकोण देखाउँदै ज्ञानेन्द्रलाई तेस्रो पटक राजा बन्ने महत्वाकांक्षामा लालच मिसाइदिएको जगमान निकटस्थ बताउँछन्।
अहिले ज्ञानेन्द्रनिकट जगमान बीचमा एमालेनिकट देखिएका थिए। उनी एमाले अध्यक्ष तथा प्रधानमन्त्री केपी शर्मा ओलीको वरपर देखिन्थे।
ओली पनि जगमानको 'विद्वता' बाट प्रभावित देखिन्थे। जगमान शब्दकोशमा भेटिएजति शब्दले ओलीको प्रशंसा गर्न चुक्दैनथे।
'केपी ओली सर्वज्ञानी हुनुहुन्छ। उहाँको ज्ञानलाई चुनौती दिन सक्ने कुनै विद्वान, वैज्ञानिक, समाजशास्त्री वा चिकित्साशास्त्री जन्मेको छैन,' जगमान ओलीको प्रशंसा गर्दै भन्थे।
२०७४ सालमा दोस्रो पटक प्रधानमन्त्री हुँदा ओलीले भगवान राम अयोध्यामा नभई नेपालकै ठोरीमा जन्मिएका हुन् भन्ने अप्रामाणिक अभिव्यक्ति दिएका थिए। त्यसको प्रतिरक्षा गर्नेमा जगमान पनि एक हुन्।
'भारतीय प्रधानमन्त्री नरेन्द्र मोदीले बुद्ध भारतमा जन्मिएका हुन् भन्दा नेपाल–भारतको सम्बन्ध नबिग्रिने, चित्त नदुख्ने! हाम्रो प्रधानमन्त्री (ओली) ले राम ठोरीमा जन्मिएका हुन् भन्दा नेपालीलाई किन चित्त दुखेको,' जगमानले भनेका थिए।
ओलीसँग यति निकट जगमान कसरी राजावादी कित्तामा पुगे भनेर अहिले एमाले पंक्ति चकित छ। तर एमालेबाट निर्वाचित कास्कीस्थित मादी गाउँपालिका पूर्वअध्यक्ष बेदबहादुर गुरूङ त्यति अचम्म मान्दैनन्। गण्डकी प्रदेशका सांसद समेत रहेका बेदबहादुरको जगमानसँग पुरानो चिनजान छ।
'एमालेहरूले जगमानलाई असाध्यै पुल्पुल्याएका थिए। ज्ञान न तर्कको हावादारी मान्छेलाई विभिन्न निकायमा पद थमाएका थिए,' उनले भने, 'एमालेको नेतृत्वलाई अहिले राजावादी भएछन् भन्ने लागेको होला। तर हामीले थाहा पाएदेखि नै उनी राजावादी हुन्। उनी मात्रै होइन, उनको पितापुर्खा नै राजसंस्था समर्थक थिए।'
जगमान कास्कीको याङ्जाकोटमा जन्मिएका हुन्। उनी सानो छँदा याङ्जाकोटमा स्कुल खुलिसकेको थिएन। २०१३ सालमा भारतीय सेनाका पेन्सनवालाहरूले बल्ल स्कुल खोले। त्यसलाई सोल्जर्स बोर्डद्वारा सञ्चालित प्राइमरी स्कुल भनिन्थ्यो। त्यही स्कुलमा जगमानले प्राथमिक शिक्षा लिएका हुन्। २०१८ सालपछि भने उनी रामघाटमा रहेको अमरसिंह माध्यमिक विद्यालयमा भर्ना भएर प्रवेशिका तहसम्म पढे।
'उनी पढाइमा औसत थिए। मुखिया खलकका भएकाले सुख–सयलमै हुर्किए। शिक्षा–दीक्षाको पनि अभाव भएन,' बेदबहादुरले भने।
जगमानले इतिहास विषयमा स्नातकोत्तर गरेका छन्। उनको थेसिस 'नेपाल एकीकरणमा गुरूङको भूमिका' बारे थियो।
'इतिहासबारे उनले प्रवचन दिने कारण चाहिँ यो हो,' बेदबहादुरले भने।
पछि जगमान नेपाल राजकीय प्रज्ञा प्रतिष्ठानको प्राज्ञ सदस्य भए। उनले गुरूङको वर्ग छुट्ट्याउने तिब्बती ज्योतिषशास्त्रमा सन् २००९ मा विद्यावारिधि पनि गरे।
'त्यो विद्यावारिधि गर्ने क्रममा उनले तिब्बती र नेपाली ज्योतिष शास्त्रबारे जानकारी हासिल गरे। उनले अहिले भविष्यवाणी गरिरहेको त्यसैका आधारमा हो,' बेदबहादुरले भने।
कास्कीका एमालेसँग जगमानको सम्बन्ध राम्रो थिएन। मादीका एमाले त उनीसँग रूस्ट नै थिए। एउटा घटनापछि एमाले केन्द्रसँग पनि उनको सम्बन्ध बिग्रिएको बेदबहादुर बताउँछन्।
२०७४ सालमा पहिलो पटक स्थानीय तह निर्वाचन भयो। त्यति बेला बेदबहादुर गाउँपालिका अध्यक्ष चुनिए। गाउँपालिकाको अस्थायी केन्द्र याङ्जाकोट नै तोकिएको थियो। अपायक भयो भनेर तल्लो भेगमा मानिसहरूले केन्द्र सार्नुपर्ने आवाज उठाउन थाले। जगमान सार्नु हुँदैन भन्ने पक्षमा उभिए।
'त्यति मात्र होइन, गाउँभरिका मानिस जम्मा पारेर आन्दोलन नै गरे। हामीले सबैलाई पायक पर्ने विकल्प प्रस्तुत गर्छौं भन्दा पनि ढुंगामुढा नै भयो। विद्वानले गर्ने काम त यस्तो होइन नि,' उनले भने, 'यो घटनापछि एमालेसँग उनी क्रमशः टाढिँदै गएका थिए।'
जगमान लामो समय प्रशासनिक सेवामा पनि रहे। बिक्रम सम्वत् २०२० को दशकमा उनी गण्डकी हुलाक नियन्त्रण कार्यालयमा मुखिया थिए। त्यो पदमा उनले दुई वर्ष काम गरे। २०३० को दशकमा पृथ्वीनारायण क्याम्पसको हेड–असिस्टेन्ट बने। पछि त्यही क्याम्पसको सहायक प्रशासक, कायममुकायम उपप्रशासक भएर पनि काम गरे।
२०३९ सालमा नेपाली र एसियाली अनुसन्धान केन्द्रको सहायक प्रशासक भएर सेवाबाट निवृत्त भएका थिए। त्यसपछि उनी राजकीय पदहरूमा देखापर्न थाले।
जगमान पहिल्यैदेखि अप्रामाणिक कुरा गरेर भ्रम फिँजाउन उद्यत हुने बेदबहादुर बताउँछन्।
'कतिपय कुरा विज्ञानले समेत प्रमाणित गर्न सकेको छैन। तर उहाँ धर्मग्रन्थ देखाएर अप्रामाणिक र तथ्यभन्दा परको हावा कुरा गर्नुहुन्छ,' उनले भने।
उनले कोरोनाकालमा दिएको एउटा अभिव्यक्ति हेरौं। संसारभरि कोरोना भाइरसले अफरातफरी मच्चाइरहँदा जगमान भने एउटा मन्त्र विन्यास गरेर अफवाह मच्चाइरहेका थिए। अहिले त्यो सामाजिक सञ्जालमा छ्याप्छ्याप्ती छ।
उनले त्यति बेला कोरोना भाइरस नास गर्ने भन्दै एउटा मन्त्र फेसबुकतिर डुलाए। त्यो मन्त्र विज्ञानसँग मात्रै होइन, वैदिक ऋचासँग पनि मेल खाँदैन।
बेदबहादुरका अनुसार जगमान २०३९ सालमा 'गुरूङ जाति तथा संस्कृति' किताब लेखेर चर्चामा आएका थिए। गुरूङ जातिबारे उनले खोज, अन्वेषण र अनुसन्धानसमेत गरेका छन्। तर पछिल्लो समय उनी गुरूङ संस्कृतिभन्दा बढी हिन्दु धर्मको प्रचारक भएको बेदबहादुरले बताए।
हिन्दु धर्ममा पनि उनी कट्टरपन्थी सुनिन्छन्। यसको प्रमाण पनि फेसबुकमै भेटिन्छ।
केही समयअघि उनले पाइन्ट लगाएर बसेको भन्दै ब्राह्मणहरूलाई मञ्चमै हप्काइदप्काइ गरेका थिए।
'तपाईंहरू ब्राह्मण हुनुहुन्छ। पाइन्ट लगाएर वैदिक सभ्यता र संस्कृतिबारे बोल्ने अधिकार छैन। मैले खोसेँ,' उनले माइक खोस्दै भनेका थिए, 'डायस (मञ्च) मा पाइन्ट लगाएर बस्ने सबै हट्नुस्।'
हामीले जगमानलाई राजसंस्था पुनर्स्थापनाको आन्दोलनमा होमिनुको कारण पनि सोधेका छौं।
उनले आफू अवसरवादी भएर राजसंस्था फर्काउन नलागेको बताए। गुरूङ वंशको रगतमै राजसंस्थाप्रतिको सदभावको रगत दौडिरहेको उनको भनाइ छ।
'अहिले पो म अभिव्यक्त भएँ त। पहिल्यैदेखि म व्यक्त, अव्यक्त अवस्थामा थिएँ। अहिले राजा आउन लागे भनेर राजाको पछि लागेको होइन,' उनले भने, 'लमजुङका राजा यशोब्रह्म शाहका पालादेखि हाम्रो रगतमा राजसंस्थाप्रति श्रद्धा र विश्वास छ।'
नेपाललाई अमेरिका र भारतले भताभुंग र लथालिंग बनाएको पुष्टि भएको र आफू देश बचाउन लागेको उनको भनाइ छ।
नेपालमा संघीयता कार्यान्वयन गर्न अमेरिकाले लगानी गरेको भन्ने त्यहाँका राष्ट्रपति डोनाल्ड ट्रम्पको अभिव्यक्तिले आफ्नो रगत उम्लिएको उनले बताए।
'माघ २७ गते इन्डिया टिभीमा रञ्जित रेको अन्तर्वार्ता सुनियो। नेपाललाई लथालिंग बनाएको भारतले रहेछ भन्ने प्रस्ट भएको छ। अब नेपालमा संकट आयो, अब धर्मको स्थापना गर्नुपर्छ भनेर लागेको हुँ। धर्मबिना राजा रहँदैन। राजाबिना धर्म रहँदैन। राष्ट्रिय पहिचान भनेको राजा नै हो,' उनले भने, 'जान्ने व्यक्ति हुँ, म विज्ञ व्यक्ति हुँ भनेर आफ्नो साधना मात्रै गरेर हुँदैन नि!'
चाणक्यले तक्षशिला विश्वविद्यालयको घेरा तोडेर अघि बढेको उदाहरण दिँदै उनले आफू पनि त्यही किसिमले गणतन्त्रको घेरा तोडेर, राष्ट्र, राष्ट्रियता र राजाको स्थापनाका लागि अगाडि सरेको बताए।
विद्वता र प्राविधिक ज्ञान भएकैले शेरबहादुर देउवादेखि माओवादी केन्द्रका अध्यक्ष पुष्पकमल दाहाल 'प्रचण्ड' को पालामा विभिन्न राजकीय पदमा आफूले जिम्मेवारी पाएको उनले बताए। त्यसैका आधारमा ती दलनिकट भएको भाष्य बनाउन नहुने उनको भनाइ छ।
'प्रधानमन्त्रीमध्ये मलाई ओलीको तर्क र विचार मनपर्छ। उनी ज्ञानी लाग्छ। तर त्यतिकै आधारमा मलाई एमाले भन्नु तर्क र युक्तिसंगत हुँदैन,' उनले भने।
२५ वर्षअगाडि उनी प्राज्ञ परिषद सदस्य भएका थिए। त्यो बेला कांग्रेस र एमालेको सरकार थियो।
उनले अगाडि भने, 'के त्यतिखेर म कांग्रेस भएँ त? भइनँ नि!'
त्यसपछि प्राध्यापक शिवहरि मरहठ्ठा उपकुलपति र जगतप्रसाद उपाध्याय कुलसचिव हुँदा उनी नेपाल संस्कृति विश्वविद्यालय अन्तर्गत् राष्ट्रिय सांस्कृतिक अध्ययन केन्द्रको कार्यकारी निर्देशक भए।
'त्यति बेला नेपाल संस्कृत विश्वविद्यालयमा अनुदारवादी बाहुनहरू मात्रै थिए। त्यहाँ राष्ट्रिय सांस्कृतिक अध्ययन केन्द्र स्थापना गर्ने र त्यसमा गैरब्राह्मणलाई कार्यकारी निर्देशक बनाउने भनेर दुरबिन लगाएर हेर्दा, वैदिक संस्कृति प्रति र सबै समुदायप्रति सद्भाव भएको त्यस्ता व्यक्ति को हो भनेर खोज्दा जगमान गुरूङ ठहरियो,' उनले भने, 'म त्यहाँ गएर कार्यकारी निर्देशक भएँ। भनेपछि म एमाले भएँ त?'
त्यसपछि उनी ओलीको पालामा उपकुलपति भए।
'त्यति बेला ओलीले अरू सबैतिर आफ्ना सिपाही भर्ना गरे। एउटा गतिलो मान्छे जगमान आयो भने सबैले,' उनले भने।
ओलीका सामु तपाईंप्रति सदभाव राख्ने व्यक्ति हुँ तर एमाले होइन भन्ने सक्ने व्यक्ति आफू मात्रै भएको उनले बताए।
माओवादी अध्यक्ष प्रचण्ड प्रधानमन्त्री भएका बेला जगमान श्री पशुपति हिन्दु विश्वविद्यालय सम्भाव्यता अध्ययन समितिको संयोजक चुनिएका थिए। त्यति बेला आफ्नो संयोजकत्वमा राम्रो सम्भाव्यता अध्ययन भएको र अब कार्यविधि समितिको संयोजक पनि जगमान हुनुपर्छ भनेर मन्त्रीले नै प्रस्ताव गरेको उनले दाबी गरे।
'अनि म माओवादी भएँ त?,' उनले भने, 'म त प्राज्ञिक र प्राविधिक व्यक्ति हुँ। फलानालाई यहाँ ल्यायो भने यो संस्था गतिलो बन्छ। राष्ट्रको भाषा बोल्छ भनेर मलाई कांग्रेस, एमाले, माओवादीले पालैपालो माया गरे।'
चैत १५ मा तीनकुने विध्वंश सरकारकै संलग्नतामा भएको उनको भनाइ छ। प्रहरीले प्रदर्शनकारी भेला हुनुअगावै घरका छतहरू प्रहरी तैनाथ गराएको, सभा सुरू हुनासाथ मञ्च ताकेर अश्रुग्यास हानेको र प्रदर्शनका अगुवालाई ढलाएको दाबी गरे। त्यस्तै लुटपाट, आगजनी र दुई जनाको मृत्युमा सरकारकै संलग्नता पुष्टि हुने आधार आफूहरूसँग रहेको दाबी गरे।
आफू भद्र अवज्ञामार्फत् नै राजसंस्था पुनर्स्थापित गर्न अग्रसर भएको पनि उनले बताए।
'हाम्रो यो भद्र अवज्ञा हो। अस्तिको पनि भद्र अवज्ञा नै हो। सशस्त्र युद्ध होइन,' उनले भने, 'सशस्त्र युद्ध गर्नुपर्छ तर अन्तिम अवस्थामा। मैले पनि चुनौती दिएको छु – आइपरेको खण्डमा हाम्रो घरमा लमजुङे राजाले दिएको सुनटिके खुँडा छ, त्यो खुँडा लिएर म सडकमा उत्रिन्छु। तर त्यो अन्तिम अवस्था हो।'
त्यो अवस्था नआओस् भन्ने आफूले चाहेको बताए।
उनले ग्रहगोचर अनुकूल बन्दै गएको भन्दै राजा ज्ञानेन्द्र गद्दिमा आसीन भइछाड्ने पनि दाबी गरे।
यसबारे उनलाई राम्ररी चिनेका र उनकै गाउँपालिकाका पूर्वअध्यक्ष बेदबहादुरको टिप्पणी छ, 'जगमान साह्रै महत्त्वाकांक्षी मानिस हुन्। गणतन्त्रमा उनले प्राप्त गर्ने पदमा करिब पूर्णविराम लागेको छ। कथम् कदाचित राजा फर्किए भने त मन्त्री, प्रधानमन्त्री नै बनाइहाल्छन् कि भन्ने महत्त्वाकांक्षा सवार भएको छ। आन्दोलनको ऊर्जा त्यसैले दिएको हो।'
उनले थपे, 'राजा फर्किँदैनन् भन्ने लागेको दिन फेरि गणतन्त्रवादीको नयाँ अवतारमा उनलाई देख्न पाइहालिन्छ।'
-1743421702.jpg)
