काठमाडौं- विभिन्न दलका समानुपातिकतर्फका ९ जना उम्मेदवार सोमबार निर्वाचन आयोगको समानुपातिक एकाइमा पुगे । उनीहरू आफू सांसद बन्न पाइन्छ या पाइँदैन भन्ने जिज्ञासा लिएर त्यहाँ पुगेका थिए । एकाइका कर्मचारीसँग उनीहरूले एकएक गरी सोधे, ‘समानुपातिकमा म पर्छु कि पर्दिनँ ? महिला नै चाहिने हो र ? क्रमसंख्या तलमाथि गर्न पाइन्छ कि पाइँदैन ?’ यो खबर भाषा शर्माले आजको नागरिकमा लेखेकी छन्।
समानुपातिकतर्फको मतगणना भएको एक साता हुन लाग्दा पनि दलहरूले पाउने सिटसंख्या आयोगले सार्वजनिक गर्न सकेको छैन । एकाइका कर्मचारीका अनुसार यसरी सोध्न जानेमध्ये धेरैजसो पुरुष थिए । आयोगका एक कर्मचारीले भने, ‘समानुपातिक सांसदमा हामी पर्छौं कि पर्दैनौं ? आफन्त पर्छन् कि पर्दैनन् भन्न आउँछन् । सोमबार मात्रै ९ जना आए ।
कानुनतः समानुपातिकमा ३३ प्रतिशत महिला पु¥याउनुपर्ने बाध्यता छ । त्यस्तै जनसंख्याका आधारमा विभिन्न जातजातिको क्लस्टरअनुसार समानुपातिक प्रतिनिधित्व गराउनुपर्नेछ । ‘पार्टीका चिनिने नेता आउँदैनन् । बीचका र समानुपातिकमा नाम नआउने खालका नेतामात्र सोध्न आउँछन्,’ समानुपातिक एकाइका एक कर्मचारीले हाँस्दै भने । कानुनअनुसार क्रमसंख्या र क्लस्टर मिच्न नपाइने जबाफ दिएर पठाउने गरेको उनले बताए । व्यक्तिगत रुपमा सोध्न आएकालाई कानुन र विधिबारे बताइदिने गरेको जानकारी उनले दिए । केही उम्मेदवार त समानुपातिक निर्वाचन प्रणाली नै नबुझेको भन्दै सोध्न पुगेका छन् ।
निर्वाचन आयोगका अनुसार समानुपातिक प्रतिनिधि छनोटमा यसअघिको संविधानसभा निर्वाचनमा ‘मोडिफाई सेन्टलग’ विधि प्रयोग गरिएको थियो । यसपटक ‘सेन्टलग’ विधि मात्र प्रयोग गरिएको छ । संविधानसभामा पहिलो भाजक १
दशमलव ४ थियो । यसपटक पहिलो भाजक १ छ ।
समानुपातिकमा दलहरूले ३३ प्रतिशत महिला अनिवार्य पु¥याउनुपर्ने भएकाले अधिकांश महिला निर्वाचित हुने देखिएको छ । एमालेले समानुपातिकमा पाएको ४१ सिटमध्ये ३९ महिला पठाउनुपर्नेछ । माओवादीले पाउने १७ सिटमा १५ महिला पठाउनुपर्नेछ । त्यसैगरी कांग्रेसले ४० सिटमा १९ महिला पठाउनुपर्नेछ ।
कसको कति सिट ?
प्रतिनिधिसभा र प्रदेशसभा चुनाव सकिएको दुई साता बितिसकेको छ । तर दलहरूको आन्तरिक विवादका कारण निर्वाचन आयोगले समानुपातिकतर्फको परिणाम सार्वजनिक गर्न सकेको छैन ।
अब प्रतिनिधिसभामा समानुपातिकबाट १० दल सहभागी हुन पाउने भएका छन् । प्रत्यक्षमा १ मात्र सिट जितेका ५ दल र राष्ट्रिय दल बन्ने ५ दल सहभागी हुनेछन् ।
प्रत्यक्ष र समानुपातिक गरी एमालेले पहिलो स्थान लिएको छ । प्रतिनिधिसभामा एमालेले प्रत्यक्षतर्फ ८० सिट जितेको छ भने समानुपातिकतर्फ ४१ सिट ल्याउने देखिएको छ । समानुपातिकतर्फको आधिकारिक नजिता भने आयोगले सार्वजनिक गरिसकेको छैन ।
समानुपातिक प्रणालीमा देशको भूभागलाई एक निर्वाचन क्षेत्र मानिन्छ । त्यसअन्तर्गत मतदाताले राजनीतिक दललाई मत दिन पाउँछन् । दलले ल्याएको कुल सदर मतमध्ये निर्वाचन आयोगले ‘सेन्ट लग’ सूत्रका माध्यमबाट दलको सिट संख्या निर्धारण गर्नेछ ।
प्रत्यक्षमा ३६ सिट जितेको कांग्रेसले समानुपातिकतर्फ ४० सिट ल्याउने देखिएको छ । त्यसैगरी राष्ट्रिय जनता पार्टीले प्रत्यक्षमा ११ सिट जितेको छ भने समानुपातिकमा ६ सिट ल्याउने देखिन्छ । प्रत्यक्षमा १० सिट जितेको संघीय समाजवादी फोरमले पनि समानुपातिकमा ६ सिट ल्याउने देखिन्छ ।
प्रतिनिधिसभामा राष्ट्रिय पार्टीका रुपमा यी पाँच दलले मात्र प्रतिनिधित्व गर्न पाउने छन् । बाँकी प्रत्यक्षतर्फ एक सिट मात्र जितेका दलहरूले सामान्य दलको हैसियतले प्रतिनिधित्व गर्नेछन् । एक सिट मात्र प्राप्त गर्ने दलहरूमा राष्ट्रिय प्रजातन्त्र पार्टी, नयाँ शक्ति पार्टी, राष्ट्रिय जनमोर्चा, मजदुर किसान पार्टी र एक स्वतन्त्र छन् ।
प्रदेश १ मा सबैभन्दा धेरै एमालेले प्रत्यक्षमा ३६ सिट जितेको छ । यस्तै समानुपातिकमा १५ सिट जित्ने देखिन्छ । प्रत्यक्षमा १० सिट जितेको माओवादी केन्द्रले समानुपातिकमा ५ सिट ल्याउने देखिन्छ । कांग्रेसले प्रत्यक्षमा ८ सिट ल्याएको छ । यस्तै समानुपातिकमा १३ सिट आउने देखिएको छ ।
प्रत्यक्षमा नजिते पनि प्रदेशसभामा समानुपातिकबाट जित्ने दलमा संघीय लोकतान्त्रिक राष्ट्रिय मञ्च र विवेकशील साझा पार्टी पनि छन् । समानुपातिकबाट प्रदेश ३ मा विवेकशील साझाले ३ सिट ल्याउने देखिएको छ । प्रदेश १ मा संघीय लोकतान्त्रिक राष्ट्रिय मञ्चले १ सिट प्राप्त गर्ने देखिन्छ ।
