अनलाइन व्यवसाय भन्नाले इन्टरनेट र डिजिटल प्रविधिको माध्यमबाट वस्तु तथा सेवा बिक्री, खरिद र कारोबार गर्ने प्रक्रिया बुझिन्छ। पारंपरिक व्यवसायमा जस्तो निश्चित भौतिक ठेगाना नहुँदा पनि विश्वका विभिन्न स्थानका ग्राहकसँग सजिलै सम्पर्क गरी व्यापार गर्न सकिन्छ। यसका लागि वेबसाइट, मोबाइल एप्लिकेशन, सामाजिक सञ्जाल र अनलाइन बजारजस्ता प्लेटफर्म प्रयोग गरिन्छ।
अनलाइन व्यवसायका मुख्य प्रकारहरूमा वस्तु बिक्री, अनलाइन शिक्षा, वेब डिजाइनिङ, डिजिटल मार्केटिङ, सफ्टवेयर बिक्री, अनलाइन परामर्श सेवा, ब्लगिङ, युट्युबमार्फत् आम्दानी गर्ने क्षेत्रहरू पर्दछन्। यसले भौतिक पसल सञ्चालन गर्दा लाग्ने खर्च, समय र स्थानको सीमिततालाई हटाएर विश्वव्यापी बजारमा सेवा पुर्याउने अवसर दिन्छ।
यस व्यवसायको विशेषता हो कि यो कुनै निश्चित स्थानमा निर्भर हुँदैन, २४ घण्टा सातै दिन सञ्चालन गर्न सकिन्छ, कम लगानीमा सुरू गर्न मिल्छ र ग्राहकसँग विभिन्न माध्यमबाट सहज सम्पर्क गर्न सकिन्छ। आधुनिक युगको आवश्यकता अनुसार अनलाइन व्यवसायले परम्परागत सीमाहरू तोड्दै विश्वव्यापी व्यापारलाई सम्भव बनाएको छ। तर यस क्षेत्रमा चुनौतीहरू पनि कम छैनन्। अनलाइन व्यवसायको तीव्र विकाससँगै ठगी, डेलिभरी समस्या र प्रविधिगत कमजोरीहरूले ग्राहक र व्यवसाय दुवैलाई जोखिममा पारिरहेका छ।
फेक वेबसाइट र झुटो प्रोफाइल बनाएर ग्राहकलाई भ्रममा पार्ने घटना बढ्दै गएको छ। आकर्षक अफर र भारी छुट देखाएर पैसा उठाएर सामान नपठाउने वा नक्कली सामान पठाउने अपराधीहरू सक्रिय छन्। ब्रान्डको नाम नक्कल गरी सस्तो सामग्री प्रयोग गर्नेहरुले ग्राहकको विश्वास कमजोर पारिरहेका छन्। यस्तो ठगीले केबल व्यक्तिगत ग्राहकलाई मात्र होइन, सम्पूर्ण अनलाइन बजारप्रतिको भरोसा नै कम गर्छ। एकपटक विश्वास हराएपछि ग्राहकहरू अनलाइन किनमेलबाट टाढा हुन्छन् र यसले साँचो व्यवसायलाई समेत नोक्सान पुर्याउँछ।
डेलिभरी प्रक्रिया पनि व्यवसायको सबैभन्दा ठूलो चुनौती हो ग्राहकले अनलाइन अर्डर गर्दा वस्तु प्रत्यक्ष देख्न सक्दैनन्, त्यसैले सामान समयमै, सुरक्षित र अपेक्षित गुणस्तरसहित डेलिभर हुनु आवश्यक हुन्छ। तर व्यवहारमा सामान ढिलो पुग्नु, ट्र्याकिङ प्रणाली कमजोर हुनु, र फोटो वा विवरण अनुसार सामान नपुग्नु सामान्य समस्या बनेका छन्। सामानमा प्राविधिक दोष वा सस्तो सामग्री प्रयोग हुँदा ग्राहक निराश हुन्छन्। कतिपय अवस्थामा फरक साइज, रंग वा सामान पुग्नुले पनि भ्रम र असन्तुष्टि उत्पन्न गर्छ।
अनलाइन कारोबार पूर्ण रूपमा प्रविधिमा आधारित हुन्छ। वेबसाइट, मोबाइल एप, डिजिटल भुक्तानी प्रणाली र ट्र्याकिङ सिस्टमजस्ता प्रविधि यसको मेरुदण्ड हुन्। कुनै पनि एकमा समस्या आए व्यापार ठप्प हुन सक्छ। वेबसाइट नखुल्नु, भुक्तानी प्रणालीले काम नगर्नु वा डाटाबेस ह्याक हुनु व्यवसायको ठूलो घाटा हो। ग्राहकको संवेदनशील डाटा जस्तै नाम, ठेगाना, बैंक विवरण आदिको सुरक्षा कमजोर हुँदा साइबर अपराधीहरूले सजिलै चोरी गर्न सक्छन्। यस्तो डाटा चुहावट भए व्यवसायको प्रतिष्ठा खस्किन्छ र ग्राहकले त्यही प्लेटफर्म प्रयोग गर्न डराउँछन्।
भौतिक पसलमा ग्राहकले सामान छाम्न, हेर्न र तुरुन्त प्रश्न गर्न पाउँछन् भने अनलाइनमा यस्तो अनुभव सीमित हुन्छ। तस्बिर र विवरणले वस्तुको वास्तविकता पूर्णतः देखाउँदैन। यसले ग्राहकमा असमञ्जसता र असन्तुष्टि बढाउँछ। अनलाइन किनमेलमा “फिट” वा “फेर्ने” ग्यारेन्टी नहुँदा पनि समस्या हुन्छ।
रिटर्न र रिफण्ड प्रक्रिया जटिल हुनु अर्को ठूलो समस्या हो। धेरै अनलाइन प्लेटफर्ममा यसबारे स्पष्ट जानकारी नहुनु, रिटर्न गर्न नपाइने, वा पैसा फिर्ता हुन धेरै समय लाग्नु ग्राहकलाई झन्झटमा पार्दछ। ग्राहक सेवा ढिलो प्रतिक्रिया दिने र अपारदर्शी नीतिहरूले ग्राहक अनुभव नकारात्मक बनाउँछन्।
साइबर अपराध र अनलाइन ठगी तीव्र रूपमा बढिरहेका छन्। अपराधीहरूले वास्तविकजस्तो देखिने वेबसाइट बनाएर ग्राहकको व्यक्तिगत विवरण चोरी गर्छन्। डिजिटल भुक्तानी प्रणालीमा अनधिकृत पहुँच गरेर पैसा चोरी गर्ने घटना पनि बढ्दो छ।
अर्कोतर्फ, अनलाइन बजारमा अत्यधिक प्रतिस्पर्धा बढेसँगै नयाँ व्यवसायहरूका लागि टिक्न कठिनाइ पनि बढेको छ। धेरै विक्रेताहरूले मूल्य अत्यन्तै कम राखेर ग्राहक तान्ने प्रयास गर्छन् जसले नयाँ वा साना व्यवसायको मुनाफामा असर गर्छ। ठूला कम्पनीहरूले ठूलो बजेटमा विज्ञापन गर्दा साना व्यवसाय ग्राहकसम्म पुग्न सक्दैनन्।
यसैबीच नयाँ व्यवसायहरूले अनौंठोपन र गुणस्तरमा जोड दिँदै उत्कृष्ट ग्राहक सेवा मार्फत विश्वसनीयता निर्माण गर्नुपर्ने हुन्छ। ग्राहकलाई बुझेर सही मार्केटिङ रणनीति अपनाउनु र प्रभावकारी अनलाइन प्रचार–प्रसार गर्नु आवश्यक छ।
नेपालमा इन्टरनेट प्रविधिको तीव्र विस्तारसँगै अनलाइन व्यवसायले उल्लेखनीय गति लिएको छ। यसले परम्परागत व्यापार प्रणालीमा नयाँ आयाम थपेको छ। यद्यपि, व्यवसायको दीर्घकालीन र विश्वासिलो सञ्चालनका लागि विभिन्न चुनौतीहरूको प्रभावकारी व्यवस्थापन अपरिहार्य देखिएको छ।
विशेषज्ञहरूका अनुसार, अनलाइन कारोबारलाई दिगो बनाउने मुख्य पक्षहरूमा डेलिभरी सेवा सुधार, प्राविधिक तयारी, साइबर सुरक्षाको मजबुती, ग्राहक अनुभवको संवर्धन र रिटर्न–रिफण्ड प्रक्रिया सुधार प्रमुख छन्। उपभोक्ताहरूले भनेका समस्या जस्तै समयमै सामान नपुग्नु, गुणस्तरमा भिन्नता आउनु र ग्राहक सेवा कमजोर हुनु अझै पनि आम देखिन्छ, जसले ग्राहकको विश्वासमा असर पुर्याउँछ।
डिजिटल माध्यममा आधारित कारोबारमा प्रविधिक निर्भरता उच्च भएकाले कुनै पनि सानो गल्ती वा प्रणाली विफलताले व्यवसाय नै धराशायी हुन सक्छ। सशक्त आईटी टिम, नियमित सिस्टम अपडेट र वैकल्पिक समाधानलाई प्राथमिकतामा राख्न विज्ञहरूले सुझाव दिएका छन्।
त्यस्तै अनलाइन कारोबारमा ग्राहकको अनुभव नै दीर्घकालीन सफलता निर्धारण गर्ने मुख्य कारक मानिन्छ। उच्च गुणस्तरको कन्टेन्ट, स्पष्ट जानकारी, सजिलो र पारदर्शी रिटर्न नीति र उत्तरदायी ग्राहक सेवामात्रै विश्वसनीयता कायम राख्न सकिन्छ।
पछिल्लो समय साइबर अपराधमा पनि वृद्धि देखिएको छ। फेक वेबसाइट, ह्याकिङ, र डाटा चोरीजस्ता समस्याले ग्राहक र व्यवसाय दुवैलाई जोखिममा पारेको छ। यस्तो अवस्थामा प्रविधिगत सुरक्षा, प्रयोगकर्ताको सचेतना र कडा कानुनी कार्यान्वयन अपरिहार्य भएको बताइन्छ।
अनलाइन बजारमा प्रतिस्पर्धा अत्यधिक चर्को बन्दै गएको छ। यसलाई पार गर्न व्यवसायहरूले नवप्रवर्तन, रणनीतिक योजना र ग्राहक केन्द्रित सोच अपनाउनुपर्ने आवश्यक देखिन्छ।
अनलाइन व्यवसाय केवल प्रविधिमा आधारित व्यापार मात्र नभई सरकार, व्यवसायी र ग्राहकबीचको पारदर्शिता र जवाफदेहीतामा आधारित साझेदारी हो। यस्तो साझेदारीले बजारमा विश्वास र स्थायित्व कायम राख्न सहयोग पुर्याउँछ। नेपालमा अनलाइन कारोबार तीव्र गतिमा विस्तार भइरहेको सन्दर्भमा, यस क्षेत्रलाई व्यवस्थित र उत्तरदायी बनाउने दिशामा सरकारको सक्रिय भूमिका अत्यावश्यक देखिन्छ।
नेपाल सरकारले यस क्षेत्रलाई नियमित गर्नका लागि व्यवसाय दर्ता प्रणालीलाई प्रभावकारी बनाउने, कर प्रणालीमा अनलाइन व्यवसायलाई ल्याउने व्यवस्था गर्ने र अनुगमन संयन्त्रलाई सुदृढ गर्ने उपाय अवलम्बन गर्नु जरुरी छ। यसमार्फत अनलाइन व्यवसायको दिगोपन, उपभोक्ताको अधिकार संरक्षण र सरकारको राजस्व वृद्धि सम्भव हुन्छ।
त्यसैले सरकारको दायित्व हो कि अनलाइन कारोबारका गतिविधिहरू पारदर्शी, उत्तरदायी र कानुनी दायराभित्र ल्याई समुचित नियमन सुनिश्चित गरोस्। यसले समग्र डिजिटल अर्थतन्त्रको विकासमा टेवा पुर्याउनेछ।
-copy-1745411477.jpg)
-1746009348.jpg)
