चिसो पेय पदार्थको पहिलो घुट्कोले शरीरलाई शीतलता दिन सक्छ। तर के तपाईंलाई थाहा छ कि यिनै पेय पदार्थले दीर्घकालीन रूपमा स्वास्थ्यलाई गम्भीर असर पुर्याउन सक्छ?
दैनिक जीवनमा हामी अनेकौँ चिनीयुक्त पेय पदार्थ पिउँछौँ जसमा कार्बोनेटेड ड्रिंक्स, ऊर्जा पेय (इनर्जी ड्रिंक्स), प्याकेज जुस, फ्लेभरयुक्त दूध, चिनी मिसाइएका चिया-कफी आदि पर्छन्।
तर यी पेय पदार्थ स्वास्थ्यका लागि कति घातक छन्? अनुसन्धानहरू के भन्छन्? कुन विकल्पले हाम्रो स्वास्थ्यलाई जोगाउन सक्छ? आउनुहोस्, विस्तारमा बुझौँ।
१. चिनीयुक्त पेय पदार्थको असर
अनुसन्धान के भन्छ?
धेरैजसो चिनीयुक्त पेय पदार्थमा ३०–५० ग्रामसम्म चिनी हुन्छ जुन हाम्रो शरीरका लागि आवश्यकभन्दा निकै बढी हो। विश्व स्वास्थ्य संगठनअनुसार दिनभरि २५ ग्राम (५ चम्चा) भन्दा बढी चिनी खानु अस्वास्थ्यकर मानिन्छ। तर एउटा साधारण बोतल कोल्ड ड्रिंक्समै १० चम्चासम्म चिनी हुनसक्छ।
मोटोपन र तौल वृद्धि
अध्ययनहरू भन्छन्, चिनीयुक्त पेय पदार्थले शरीरको बोसो बढाएर मोटोपनको सम्भावना दोब्बर पार्छ। नियमित रूपमा यस्ता पेय पिउने व्यक्तिहरूमा तौल बढ्ने जोखिम ६०% सम्म बढी हुन्छ।
मधुमेहको जोखिम
हार्वर्ड युनिभर्सिटीको अनुसन्धानअनुसार दैनिक एक गिलास चिनीयुक्त पेय पदार्थले मधुमेह हुने सम्भावना २६% ले बढाउँछ।
मुटु रोग र उच्च रक्तचाप
अधिक चिनीले कोलेस्ट्रोलको सन्तुलन बिगार्छ जसले मुटुको रक्तनलीहरूमा बोसो जम्न सक्छ। अमेरिकन हार्ट एसोसिएसनका अनुसार अत्यधिक चिनी सेवनले उच्च रक्तचाप र मुटु रोगको जोखिम बढाउँछ।
दाँत बिगार्ने खतरा
चिनीयुक्त पेय पदार्थले दाँतका लागि एसिडिक प्रभाव पार्छ जसले गर्दा गिजा समस्या, किरा लाग्ने समस्या बढ्छ।
फ्याटी लिभर रोग
चिनीबाट बनेको फ्रक्टोजले कलेजोमा बोसो जम्मा गराउँछ, जसले दीर्घकालीन रूपमा फ्याटी लिभर रोगको खतरा बढाउँछ।
२. लुकेका चिनीहरू: ‘स्वस्थ’ देखिने पेय पदार्थ पनि दोषी
धेरै प्याकेज्ड जुस, फ्लेभरयुक्त दही, ‘कम बोसोयुक्त’ दूधजस्ता पेय पदार्थलाई स्वास्थ्यकर भनेर बेचिन्छ। तर यी उत्पादनहरूमा समेत ठुलो मात्रामा चिनी मिसाइएको हुन्छ।
उदाहरणका लागि-
प्याकेज्ड जुस– प्रति गिलास २०–३० ग्राम चिनी।
फ्लेभरयुक्त दही– एक कपमा १५–२० ग्राम चिनी।
‘जिरो सुगर’ लेबल भएका पेय– कृत्रिम मिठासयुक्त जसले शरीरमा अर्को प्रकारको नकारात्मक असर पार्न सक्छ।
३. किन हामीलाई चिनीयुक्त पेय पदार्थको लत लाग्छ?
चिनीले दिमागमा ‘डोपामिन’ हर्मोनको स्तर बढाउँछ जसले खुसी महसुस गराउँछ। यही कारण हामी बारम्बार चिनीयुक्त पदार्थ खान खोज्छौँ।
साथै, विज्ञापनहरूले हामीलाई भ्रमित बनाउँछन्। ‘रिफ्रेशिङ, बुस्ट अफ इनर्जी, नेचुरल’ जस्ता शब्दहरू प्रयोग गरेर ब्रान्डहरूले उपभोक्तालाई लोभ्याउँछन्। तर यी पेय पदार्थमा भएको उच्च मात्राको चिनीबारे कम जानकारी दिइन्छ।
४. स्वस्थ विकल्पहरू के हुन्?
चिनीयुक्त पेय पदार्थको लत छुटाउन निम्न उपायहरू अपनाउन सकिन्छ।
तातो वा चिसो पानीमा कागतीको रस मिसाएर पिउनुहोस्।
ताजा फलफूलको जुस घरमै बनाएर पिउनुहोस् तर चिनी नमिसाउनुहोस्।
बिलकुलै चिनीबिनाको वा कम चिनी भएको चिया-कफी पिउनुहोस्।
गोलभेँडा, अदुवा, बेसार आदि मिसाइएको तातोपानी पिउनुहोस्।
नरिवल पानी, घरको छ्याङ, लस्सी जस्ता प्राकृतिक पेय पदार्थ रोज्नुहोस्।
५. नेपालमा चिनीयुक्त पेय पदार्थको बढ्दो समस्या र सरकारको नीति
नेपालमा पनि कोल्ड ड्रिंक्स, बोतलयुक्त जुस, ऊर्जा पेयहरूको उपभोग तीव्र रूपमा बढिरहेको छ। बालबालिकादेखि युवासम्म कोल्ड ड्रिंक्सको लत बसेको देखिन्छ।
अहिले विश्वका धेरै देशहरूले चिनीयुक्त पेय पदार्थमा कर लगाइरहेका छन्। नेपाल सरकारले सन् २०१८ देखि यी पेय पदार्थमा उच्च कर लगाएको छ तर यो पर्याप्त छैन। उपभोक्ताहरूलाई सही जानकारी दिने नीति आवश्यक छ।
६. चिनीयुक्त पेय पदार्थ हटाउने ५ प्रभावकारी तरिका
बिस्तारै कम गर्नुहोस्। एकै चोटि छोड्न कठिन हुन्छ, त्यसैले बिस्तारै मात्र घटाउनुहोस्।
न्युट्रिसनल लेबल पढ्ने बानी बसाल्नुहोस्। पेय पदार्थ किन्ने बेला चिनीको मात्रा जाँच गर्नुहोस्।
घरमै स्वस्थ विकल्प तयार पार्नुहोस्। दही, नरिवल पानी, ताजा जुस जस्ता प्राकृतिक पेय अपनाउनुहोस्।
बोतल वा केनमा आउने जस्तो पेय पदार्थमा ध्यान दिनुहोस्। प्याकेजिङको आकर्षणले नझुक्किनुहोस्।
‘जिरो सुगर’ भनिएको पदार्थहरू पनि सावधानीका साथ प्रयोग गर्नुहोस्। ती कृत्रिम मिठासले पनि स्वास्थ्यलाई असर गर्न सक्छ।
निष्कर्ष: सस्तो स्वादको महँगो मूल्य!
चिनीयुक्त पेय पदार्थको लत हटाउनु स्वास्थ्यका लागि अत्यावश्यक छ। विज्ञापनहरूले जति नै लोभ्याए पनि आफ्नै स्वास्थ्यबारे सचेत हुनु हाम्रो जिम्मेवारी हो। आजैदेखि चिनीयुक्त पेय पदार्थ घटाउने संकल्प गरौँ, स्वस्थ जीवन रोजौँ।
के तपाईं आफ्नो स्वास्थ्यलाई प्राथमिकता दिनुहुन्छ? भने आजै चिनीयुक्त पेय पदार्थ छोड्ने प्रयास गरौँ।
