गर्भावस्थाको समयमा दाँतको हेरचाह आमा र बच्चा दुवैको समग्र स्वास्थ्य कायम राख्नको लागि महत्वपूर्ण हुन्छ। गर्भावस्थाको समयमा हुने हर्मोनल परिवर्तनहरूको कारण गर्भवती महिलाहरूमा दाँत तथा गिजाको समस्या बढ्ने गर्दछ।
आमाको मुखको स्वास्थ्य अवस्था राम्रो भएन भने बच्चाको दाँत र गिजाको विकासलाई पनि असर गर्न सक्छ। त्यसैले यो समयमा महिलाहरूले आफ्नो दाँत र गिजाको विशेष हेरचाह गर्न आवश्यक छ।
गर्भावस्थाको समयमा धेरै देखिने एक दन्त समस्यालाई 'प्रेग्नेन्सी जिंजीभाइटिस' भनिन्छ। यो एक प्रकारको गिजाको रोग हो जुन गर्भावस्थाको समयमा हर्मोनको गडबडीका कारणले हुने गर्दछ। जसले गिजा रातो हुने, सुन्निने र गिजाबाट रगत बग्ने लक्षण देखाउने गर्दछ।
यसलाई दाँत सफा गर्ने विधि स्केलिङ प्रयोग गरेर उपचार गर्न सकिन्छ। समयमा उपचार भएन भने एसले पेरियोडनटाइटिस भनिने गिजाको गम्भीर समस्या निम्त्याउन सक्दछ।
दाँत खिइने अर्को दन्त समस्या हो जुन गर्भावस्थाको समयमा देखा पर्दछ। हर्मोनको गडबडीले दाँतमा प्ल्याकको मात्र बढ्न सक्दछ जसको समयमा नै उपचार नगरेपछि दाँतमा हर्सा लग्न सक्दछ जसले गर्दा गिजा सुन्निने, रगत बग्ने, मुख तथा सास गनाउने र दाँतहरू हल्लिने गर्दछ।
गर्भवती महिलाहरूले प्ल्याक निर्माण हुनबाट जोगिनका लागि फ्लोराइड युक्त मन्जन र फ्लसको साथ दिनमा दुई पटक दाँत माझ्नु पर्दछ।
समयमा दाँत खिइएको पत्ता लगाउन र उपचार गर्नको लागि नियमित दाँत जाँच महत्वपूर्ण छ।
गर्भावस्थाको समयमा देखिन अर्को समस्या वाकवाकी लाग्नु हो र यसले मुखको स्वास्थ्यलाई पनि असर गर्दछ। बान्तामा पाइने पेटको एसिडले दाँतमा रहेको इनामेललाई मेटाउन सक्छ जसले दाँतको सम्वेदनशीलता बढाउने र खियाउने गर्दछ। गर्भवती महिलाहरूले बान्तापछि मुख कुल्ला गर्ने र सकेसम्म चाँडो दाँत माझ्नु पर्दछ।
गर्भावस्थाको समयमा लिइने औषधिको बारेमा राम्रो ध्यान दिनुपर्छ। केही औषधिहरूले मुखको स्वास्थ्यमा असर पुर्याउन सक्छन्। जस्तै बान्ताको उपचारमा प्रयोग गरिने केही औषधिहरूले मुख सुक्खा बनाउन सक्छ जसले दाँत खिइने र गिजाको जोखिम बढाउन सक्छ।
गर्भवती महिलाहरूले आफ्नो दन्त चिकित्सक र प्रसूति चिकित्सकसँग आफूले लिइरहेको कुनै पनि औषधिहरू बारेमा छलफल र सल्लाह गर्नु पर्दछ।
आफ्नो दाँतको र मुखको राम्रो हेरविचार गर्नु भनेको आफ्नो मात्र नभएर आफ्नो बच्चाको दाँत र गिजाको विकासलाई पनि सहयोग पुर्याउनु हो। गिजाको रोग निम्त्याउने ब्याक्टेरियाहरू पनि जन्मको समयमा बच्चामा सर्न सक्छ जसले बच्चामा दाँत र गिजाको रोगको जोखिम बढाउन सक्छ।
गर्भावस्थाको समयमा सम्भव भएसम्म केही दन्त उपचारहरू बन्द गर्नु पर्दछ। जस्तै गर्भावस्थाको पहिलो त्रैमासिकमा एक्स-रेहरू गर्नु हुँदैन। दाँत सफा गर्ने विधि ब्लिचिङ पनि यो अवस्थामा गर्नु हुँदैन। त्यसैले बच्चा जन्माउने निधो भएपछि पहिला आफ्नो दन्त समस्या के-के छ पत्ता लगाई पहिले नै उपचार गर्नु पर्दछ।
अन्त्यमा गर्भावस्थाको समयमा गरिने दाँतको हेरचाहले आमा र बच्चा दुवैको समग्र स्वास्थ्य अवस्थालाई राम्रो बनाउन मद्दत गर्दछ।
यो अवस्थामा हुने हर्मोनल परिवर्तनका कारण गर्भवती महिलाहरूमा दाँत सम्बन्धी समस्याहरूको खतरा बढ्ने गर्दछ र यस समयमा दाँत र मुखको विशेष ध्यान राख्नु पर्दछ।
यसमा नियमित दाँत सफा गर्ने, ब्रश गर्ने, फ्लस प्रयोग गर्ने र दन्त चिकित्सकसँग नियमित सल्लाह लिने समावेश हुन्छ। गर्भवती महिलाहरूले आफ्नो मुखको स्वास्थ्य अवस्थाले पेटमा रहेको बच्चाको दाँत र गिजाको विकासलाई पनि असर गर्न सक्छ भन्ने कुरामा सचेत रहनु पर्दछ।
(लेखक दिव्य स्माइल डेन्टल क्लिनिक ठूलो भर्याङ, काठमाडौंकी संचालक हुन्।)
