पक्राउ परेको रसायन र दिलीप पण्डित। तस्बिर : खिलानाथ/सेतोपाटी
युरोपियन मुलुकबाट आयात गरिने औषधिजन्य कच्चापदार्थ ‘प्रिकर्सर केमिकल’ लागुऔषध बनाउने प्रयोजनका लागि लामो समयदेखि भारतको बाटो भएर चीन तस्करी हुने गरेको खुलेको छ। नेपाल प्रहरीको लागुऔषध ब्युरोले हालै गरेको अप्रेसनपछि औषधि बनाउन आयात गरिने सहायक रसायन भरियामार्फत चीन तस्करी हुने गरेको खुलेको हो।
त्यस्तो रसायन लागुऔषधका लागि नेपालको पूर्वी सिमानाबाट भारत हुँदै चीन, थाईल्याण्ड लगायतका तेस्रो मुलुक पुर्याउने गरेको अनुसन्धानबाट पत्ता लागेको छ। सहायक रसायन खरिदमा संलग्न बाराको आर्या फर्मा उद्योगका सञ्चालक पवनकुमार संघाई यो कारोबारमा सक्रिय रहेको अनुसन्धानबाट पत्ता लागेको ब्युरोका अनुसन्धान अधिकृत डिएसपी अपिल बोहराले बताए।
उनका अनुसार औषधिका रूपमा आयात हुने उक्त रसायन दुरुपयोग हुन थालेपछि चीन र थाईल्याण्डले त्यसको आयातमै प्रतिबन्ध लगाएका छन्। चीनमा लागुऔषध प्रयोगकर्ता अधिक रहेका कारण माग उच्च रहेको उनी बताउँछन्। नेपालमा औषधिका रुपमा मात्र प्रयोग गर्नेगरी सीमित औषधि उत्पादक कम्पनीले रसायन आयात गर्ने गरेका छन्।
मानव हितका निम्ति आयात गर्न अनुमति दिइएको रसायन लागुऔषधका निम्ति पठाउँदा दुरुपयोग भएकोले आरोपीलाई लागुऔषध ऐन २०३३ अनुसार कारबाही गर्न न्यायोचित देखिएको ब्युरोका अधिकारी बताउँछन्।
'पैसाको लेनदेनमा' पूर्वमन्त्री श्यामसुन्दर गुप्ताले २०६८ सालमा अपहरण गरेका संघाईले आफ्ना साझोदार, सहयोगी र कामदारमार्फत लागुऔषधको जालो भारत हुँदै चीनसँग जोडेको ब्युरोका डिएसपी अपिल बोहराले बताए।
प्रिकर्सर केमिकल जीवनरक्षक औषधिका साथै लागुऔषध निर्माणमा प्रयोग हुन्छ। त्यसैले, यसको आयातमै कडाइ गरिने गरिएको छ। सीमित औषधि निर्माणमा गृह मन्त्रालयको स्वीकृति लिएर यो केमिकल आयात गरिन्छ।
संघाईको लागुऔषध कनेक्सन
वीरगञ्ज आदर्शनगर वडा नम्बर–१४ बस्ने मोहित हलानलाई प्रहरीले २० केजी १ सय २५ ग्राम अबैध तरिकाले ल्याइएको सहायक रसायन प्रिकर्सरसहित साउन १२ गते बारा गडिमाई जितपुरस्थित आर्या फर्मा उद्योगबाट पक्राउ गरेको थियो।
आर्या फर्माका सञ्चालक पवन सांघाई हुन्। हलान संघाईका व्यापारिक साझेदार रोहित हलानका छोरा हुन्। पवन र रोहित दुबै प्रहरीको ‘फरार’ सूचीमा छन्। पवनका सहोदर दाइ रतनलाई भने प्रहरीले पक्राउ गरेको हो।
त्यसैदिन प्रहरीले आर्या फर्मको कार्यालयमा कार्यरत दिलीप पण्डितलाई कमलपोखरीबाट पक्राउ गरेको थियो। सोधपुछका क्रममा उनले ललितपुर–६ पाटन औद्योगिक क्षेत्रस्थित संघाई प्लाष्टिक उद्योगको गोदाममा औषधिजन्य वस्तु राखेको बताएका थिए।
उनको वयानका आधारमा प्रहरीले त्यहाँ छापा मार्दा ४७१ किलो ८८ ग्राम औषधिजन्य कच्चापदार्थ फेला पारेको थियो। त्यो रुघाखोकी नियन्त्रण गर्न बनाइने औषधिको कच्चापदार्थ ‘स्युडो एफिड्राइन’ थियो।
अनुसन्धान अनुसार उक्त परिमाणको कच्चापदार्थबाट ७१ दशमलव ४४ किलो ट्याब्लेट बन्छ। त्यति ट्याब्लेटको नेपाली रुपैयाँ एक अर्ब ३२ करोड ४३ लाख ५५ हजार ९ सय ९० रुपैयाँ हुन जान्छ।
बोहराका अनुसार पण्डितले उक्त औषधिजन्य कच्चापदार्थ आर्या फर्माका सञ्चालक पवन संघाईका दाजु रतनलाल संघाईको निर्देशनमा उक्त गोदाममा राखेको खुलेको छ। रतन र पवन दुबै उक्त प्लाष्टिक उद्योगका सञ्चालक हुन्।
पण्डितको वयानका आधारमा प्रहरी रतनकहाँ पुगेको थियो। रतनलाई कोटेश्वर मुनीभैरबबाट शनिबार पक्राउ गरिएको थियो। रतनको वयानमा त्यो कच्चापदार्थ आर्या फर्मका सबै कारोबार हेर्ने शंकर हलानको निर्देशनमा हुने गरेको खुलेको बोहराले बताए।
पक्राउ परेका दिलीप पण्डितले सिनामंगल बस्ने बद्री वन र झापा काँकडभिट्टा बस्ने श्याम तामाङलाई पोलेका थिए। उनीहरू दुबै पक्राउ परेका छन्। उनीहरू लामो समयदेखि औषधिजन्य कच्चापदार्थ ओसारपसारमा संलग्न हुँदै आएको ब्युरोले दाबी गरेको छ।
‘काँकडभिट्टा हुँदै सिलगढी, सिक्किम, बोर्डर नाथुला भएर चीन अनि बर्मा भएर थाइल्याण्ड जाँदो रहेछ,’ डिएसपी बोहराले भने, ‘संघाई नेपाल–भारत–चीन हुँदै थाइल्याण्डसम्म रहेछ।’
औषधि व्यवस्था विभागका अनुसार कुनै पनि उत्पादित तयारी औषधि स्ट्रिप वा ब्लिष्टरमा प्याक गरेर बजारमा लैजानुपर्छ। कुनै पनि औषधिमा लेवल छैन भने त्यो सामान्यतया कच्चापदार्थ हो भन्ने बुझिन्छ।
‘औषधिजन्य कच्चापदार्थ उत्पादक कम्पनीबाहिर राख्न पाइँदैन, बाहिर राखिएको देखिँदा गलत प्रयोग भएको देखियो,’ औषधि व्यवस्था विभागका फर्मालिष्ट गौरब बिसीले भने, ‘आर्या फर्मले चार पाँच वटा औषधि बनाउनका लागि लाइसेन्स लिएको छ।’ कच्चापदार्थ गलत प्रयोग भएको पाइएमा औषधि व्यवस्था विभागले लाइसेन्स खारेज गर्न सक्छ। कम्पनी बन्द गराउन सक्छ।
उनका अनुसार रुघाखोकीको औषधि बनाउने एक प्रकारको अणु ‘स्युडो एफिड्राइन’ लागुऔषध माफियाहरूले सामान्य प्रविधिबाट प्रशोधन गरी ‘मेथाफेटामाइन’ नामक लागुऔषध बनाउँछन्।
मेथाफेटामाइनको प्रयोगले मुटुको धड्कन, स्वासप्रस्वास, रक्तचाप र शरीरको तापक्रम बढाउँछ। यो पदार्थ प्रयोगको प्रयोगपछि प्रयोगकर्ता कि आक्रमक, उत्तेजनात्मक कि अत्यधिक डराउँछन्। बढी मात्रामा प्रयोग गर्दा प्रयोगकर्तामा चेतना घट्ने, झर्किने, असामान्य तथा नाटकीय व्यवहार देखाउने लक्षण देखिन्छ। दुर्व्यसनीमा हृदयाघात देखिन्छ।
पक्राउ परेका सबैलाई काठमाडौं जिल्ला अदालतले चार दिन थुनामा राखेर म्याद थप अनुसन्धान गर्न आइतबार अनुमति दिएको छ। उनीहरूलाई लागुऔषध नियन्त्रण ऐन २०३३ बमोजिम मुद्दा चलाइएको छ।
बारामा हलान चढेको गाडी बा.७च. ४२३१ नम्बरको गाडीका चालक पिताम्बर मुनकालाई भने प्रहरीले छोडिदिएको छ। ब्युरोका डिआइजी जयबहादुर चन्दले अनुसन्धानका क्रममा चालक मुनका निर्दोष देखिएकाले छोडिएको दाबी गरे। ‘हामीले अप्रेसन गरेपछि पवन संघाई सम्पर्कमा छैनन्,’ उनले भने, ‘खोजी भइरहेको छ।’
चन्दका अनुसार प्रहरी विगत दुई तीन महिनादेखि औषधिजन्य कच्चापदार्थ तस्करीमा संलग्न संघाई समूहमाथि निगरानी बढाइएको थियो।
यसअघि प्रहरीले २०६९ चैत २ गते बाह्रबिसेबाट ग्यालटासी तामाङलाई १ केजी औषधिजन्य पदार्थसहित पक्राउ गरेको थियो। २०७० कात्तिक ७ गते १५ केजी औषधिजन्य कच्चापदार्थसहित ब्युरोको दुई जना चिनियाँ नागरिक समातेको थियो। चीनमा लागुऔषध बनाउनका लागि प्रिकर्सर केमिकल त्यतिबेलै तस्करी हुने गरेको पत्ता लागेको थियो।
